نه قالدیُ نه قالدِ  قیرخ گِدّه الّه قالده

در میلاجرد قدیم رسم بر این بوده که در روز چلّه ی کوچک (چهل روز از فصل زمستان گذشته) چوپانان هر محلّه ای با پوشیدن لباسهای غیر متعارف به در خانه ی اهالی می روند وبا اجرای نمایش شاد(کمدی)از اهالی پول و مایحتاج دیگر خود را برای گذراندن الباقی زمستان که پنجاه روز می باشد تهیه میکنند

برای اجرای نمایش،چوپان، لباس چوپانی اش را می پوشد با یک کلاه نمدی که دو سوراخ بجای چشم و سوراخی دیگر به شکل دهن بر روی آن  بریده شده  صورت خودرا می پوشانداز  بوته ی خار سفید(آغ بوتـّا [1]بجای مو بر سر و ریش برچانه اش می بندد  و در نقش سانسورّا(کوسا سقّل کسی که در روی گونه مو ندارد و فقط روی چونه اش کمی مو روییده باشد) که شخصیت محوری نمایش است ظاهر می شود.

شخصیت دیگر این  نمایش شا صنم(شاه صنم) است که نقش زن سانسورّا را بازی می کند.او نیز با پوشیدن لباس زنانه و بستن زیور آلات غیر متعارف مانند زنگوله ... به دست و پاهای خود به ایفای نقش می پردازد. همراه این دو شخصیت اصلی، افراد  دیگری همچون دایره زن،آواز خوان،حمّال... دیده می شوند که هر یک به نوبه ی بخشی از این نمایش را به خود اختصاص می دهند.

بعد از آماده شدن گروه (در بعضی از مواقع این گروه همراه ساز و دُهل حرکت می کنند)با ساز و آواز  در کوچه و محله ها به را می افتند سانسورّا و شا صنم رقص کنان وارد خانه های اهالی شده و به اجراء نمایش می پردازند.

این گروه در ابتداء ورود به هر خانه ای اول به بطرف آغل یا طویله می روند  وبا لگد ضربه ای بر در طویله می زنند سپس این بیت را همراه ساز و دُهل یا دایره می خوانند، نه قالدیُ نه قالدِ  قیرخ گِدّه الّه قالده (چقدر مانده ،چقدر مانده چهل رفت پنجاه مانده) و بدینگونه آمدن بهار را نوید می دهند  و به احشام قول میدهند تا پنجاه روز دیگر آنها را از آغُل های تنگ وتاریک به دامن سر سبز دشت و صحرا خواهند برد . سپس به محل زندگی خانواده می روند و درصحن خانه به اجراء رقص و نمایش می پردازند. باعث شادی و نشاط اهل خانه میشوند. در تمامی این مدّت دایره زن و آواز خوان با خواندن اشعار طنز کـُسـّا(کوسه)را ترغیب به رقص و پایکوبی می کند.تمامی حرکات کُـسـّا(کوسه) و شاصنم  با حرکت( پانتو میم)[2] بدون آنکه کلامی بر زبان جاری کنند اجراء می شود و با زبان بی زبانی از صاحب  طلب پول و مایحتاج دیگر خود می کنند.

بخشی از اشعاری که در این مراسم خوانده می شود بدین قرار است.

کُـسـّا گلیب هاوادان، بُرکودو یل قوادان     (کوسه به هوای انعام آمده کلاهش را ببینید! از بینوایی باد می لرزاندش)

کُـسـّا نی، پایون  ورین  اُویز اُلسون آبادان   ( پس از داشته های خود سهمی به کوسه بدهید  خانه شما آباد باد.)

این اشعار در چندین بند متفاوت خوانده می شود  ونمایش کوسه ادامه می یابد اما صاحب خانه از دادن پول و... خود داری می کند تا مدت بیشتری از نمایش لذت ببرد. کوسه متوجه میشود از ساز و آواز کاری ساخته نیست و صاحب خانه به این زودی ها راضی نخواهد شد،به صنم می فهماند تا بمیرد.به ناگاه صنم نقش زمین می شود و جان می دهد.در این هنگام کوسه رقص خود را با غم و اندوه در هم می آمیزد و دور شا صنم می چرخد. هم زمان باحرکات کوسه آواز خوان، میخواند

شا صنم  اُلمـَه منم اُپـَرَم  دیشلَ منم    (شاصنم نمیر، این من هستم می بوسمت گازت نمیگیرم )

شا صنم قورخ ما منم اُپـَرَم دیشلَ منم (شاصنم  نترس این من هستم می بوسمت گازت نمیگیرم)

وهمچنین ابیات دیگری که بعضأ فی البداهه از زبان آواز خوان جاری می شود ...

در حالیکه آواز خوان شعر می خواند،کوسه دور و برِ صنم وَرجه وُرجه می کند ... در نهایت قدّ و قواره ی صنم را وجب می کند وبه صاحب خانه می فهماند حالا که چیزی به ما ندادی و صنم منُ دق مرگ کردی لا اقل خرج کفن و دفن شُ بده، می بینی که هیچ در بساط ندارم !... این مرحله، اوج نمایش است صاحب خانه که حسابی کیفور شده کوسه وهمراهانش را با پرداخت پول ،گندم...ومایحتاج دیگر خوشنود می سازد.حمّال گندم و آذوغه هایی را که از  صاحب خانه گرفتند در توبره یا خوجین می ریزد، و آواز خوان به نشانه ی  قدر دانی وسپاس،به نسبت موقیت مالی و طبقاتی اشعاری در وصف صاحب خانه می خواند وبار دیگر فضای نمایش شاد می شود.کوسه رقص شادمانه ای را دورِ جنازه صنم آغاز می کندودر یک فرصت مناسب با لگد به پهلوی صنم می کوبد.صنم در می یابد کلک آنها گرفته باید برخیزد.بناگاه جستی می زند و هم پای کوسه به رقص و پایکوبی می پردازد.وهمراه با گروه از خانه خارج میشود تا به خانه دیگری بروند. (این برنامه تا غروب ادامه می یابد)

[1] -  بوته سفید و سبکی که در مقابل وزش باد  هیچ گونه مقا ومتی نمی کند– (موآن سرگشته خارم در بیابان  که هر بادی وزه پیشش گرونم ) بابا طاهر

[2]_ از نکات درخور توجـّه در این نمایش،اجراء آن بصورت( پانتومیم ) نمایش بدون کلام است که یکی از شیوه های مورد توجه در تأتر مُدرن، در عصر کنونی تلقی میشود.)

یوسف عبدالحسینی (میلاجردی)

نمی دونم چرا هر مراسم جالبی تو قدیم بوده الان برافتاده این خیلی بده...جالب بود اقای اتابکی

مراسم قوزی نه قالده

ارسال شده توسط خانم مریم غلامحسینی

در زبان ترکی روستاهایی از شهرستان فراهان و شهر میلاجرد قوزی به معنای بره گوسفند است و نه قالدی به معنای چقدر مانده است، بدین معنا که دو بره (قوزی) سیاه به نشانه زمستان و قوزی سفید به نشانه بهار به صورت نمادین نبرد بهار با سرمای زمستان و شکست سیاهی وسرما به نمایش در می آورند و شادی و نوید گذر سرما و آمدن بهار را به مردم می دهند قوزی سیاه به نشانه زمستان می میرد ولی با کمکهای مردمی او نیز از مرگ نجات پیدا میکند.

پیشینه میرنوروزی در ایران

دکتر برومند سعید در کتاب  نوروز جمشید نوشته ((میرنوروز ی تازمان جمشید شاه، نهاده ضحاکیا ن  بود تااینکه جمشید شاه پس از جلوس به پادشاهی ایران، به تقلید مردم مصر و بابل در ایران جشن بهاره را رواج داد با نام (عید نوروز) و در این مراسم  رسوم غلط شاه کشی و خون ریزی را به مراسمی شاد و مفرح تبدیل و بخاطر رعایت سنت عموی، در چند روز ایام عید نوروز خود را به حسب ظاهر از سلطنت خلع می کردو

برای  عدالت گستری و تظلم خواهی از ظالمان و حمایت از مستضعفان و رعایا به مردم اجازه می داد که یکی از افراد طبقه ضعیف و مستضعف  جامعه  را بعنوان جانشین پادشاه انتخاب کنند تادر ایام نوروز فرمانروا شده وپرچم پیروزی وفرمانروایی رعایا را برافروزد، از مستضعفین حمایت کند تا در زمان حکومت وی بردگی، استعمار و ظلم و تعدی نباشد، در این ایام پادشاه موقت مجاز بود از ثروتمندان جامعه بگیرد و به مستمندان بدهد در این مدت آئین برابری و برادری در جامعه برقرار می شد وکسی  به  کسی برتری نداشت، پادشاه  موقت زندانیان بی گناه را آزاد و گناهانکاران رابه کیفر می رساند و دادخواه مردم بود، میان مردم صلح و مساوات برقرار می کرد و پس از چند روز  نیکو کاری و دادگری از تخت پادشاهی گریزان می شد و پس از مراسمی مفرح و شاد توسط مردم مورد تعقیب قرار میگرفت تا به خانه یکی از بزرگان پناهنده شود.

 (بدلیل زمان پادشاهی پادشاه موقت) در ایام نوروز این پادشاه موقت را پادشاه نوروزی  یا امیر نوروزی یا میر نوروزی نام نهادند.

از پیشینه مراسم میر نوروز از زمان  هخامنشی تا صفویه اطلاعی در دست نیست اما در زمان  صفویه  این مراسم مجددا در سراسر کشور ایران احیا می شود و از این مراسم، داستانهای شیوایی از زمان شاه عباس صفوی نقل کرده اند.

 علامه محمد قزوینی درباره میر نوروزی  در زمان صفویه آورده است.

«یکی از دوستان، از  اطبا ی مشهور که سابق در خراسان مقیم بودند در جواب  استفسار من از ایشان در این موضوع مکتوب ذیل را به اینجانب مرقوم داشته اندکه در بهار سال ۱۳۰۲ هجری شمسی، برای معالجه بیماری به بجنورد رفته بودم. از اول فرودین تا ۱۴ فروردین درآنجا بودم، دردهم فروردین دیدم جماعت کثیری، سواره و پیاده می گذرند که یکی از آنها با لباس فاخر، براسب رشیدی نشسته، چتری بر سر افراشته بود. جماعتی سوار هم در جلو و عقب او روان بودند یک دسته هم پیاده به عنوان شاطر و فراش که بعضی چوبی به دست داشتند. در رکاب او یعنی پیشاپیش و در جنبین و  عقب او روان بودند چند نفر هم چوب های بلند  در دست داشتند که بر سر هر چوبی سر حیوانی از قبیل گاو و گوسفند بود، یعنی استخوان جمجمه حیوانی و این رمز از آن بود که امیر ا ز جنگی فاتحانه برگشته و سرهای دشمنان را با خود می آورد.

 دنبال این جماعت، انبوه کثیری از مردم متفرقه، بزرگ و خرد، روان بودند وهیاهوی بسیار داشتند . تحقیق کردم، گفتندکه درنوروز یک نفر امیر می شود، تا سیزده عید، امیر و حکمفرمای شهر است. به  اعیان و اعزه  شهرحواله نقد و جنس می دهد. که همه کم یا زیاد تقدیم می کنند. به این طریق که مثلا حکمی می نویسد برای فلان معتمد، که شما باید صد تومان تسلیم صندوق خانه کنید البته مفهوم این است که صد تومان باید بدهند با وساطت وزیر  این صد تومان را کم و زیاد می کردند، ولی در هر حال چیزی گرفته می شد. غالب اعیان به رغبت و رضاچیزی می دادند ، زیرا عادات عیدنوروز را به فال نیک  می گرفتند . بعد از تمام شدن سیزده عید دوره امارت امیر نوروزی هم  به سرمی آمد.

خیلی جالبه!!

آیا این مراسمات هنوز هم پایدار هستند؟

اجراي مراسم مير نوروزي بهمن ماه 95 در ميلاجرد